استفاده سلیقه‌ای از موسیقی بومی در نمایش‌ آسیب‌زننده است

به گزارش ایران تئاتر، در نخستین روز جشنواره بین‌المللی پانتومیم زنجان(دوشنبه هفدهم مهر)، کارگاه «موسیقی و پانتومیم» با تدریس کیارش میرمحمدرضایی، مدرس موسیقی و آهنگساز فعال در حوزه هنرهای نمایشی ساعت 17 در سالن یادگار فرهنگسرای امام خمینی برگزار شد.

کیارش میرمحمدرضایی، در ابتدای این کارگاه با بیان این‌که قبل از ورود به موضوع موسیقی و فضای نمایشی، باید نسبت به عناصر موسیقی شناخت داشته باشیم، گفت: «تعریف مفهوم موسیقی در هنرهای مرتبط با این هنر متفاوت از تعریف آن در فیلم و نمایش است. درواقع موسیقی در هنر موسیقی، صدایی است که از ساز خارج می‌شود؛ اما در فیلم و نمایش افکت‌های مختلف شامل صدای باران و یا صدای پرنده و... نیز موسیقی محسوب می‌شود.» 

او با اشاره به عناصری چون تن، ملودی، ریتم در هنر موسیقی ادامه داد: «درواقع «تن» یک صدای دوره‌ای دارد و ملودی به معنای چینش این صدا در  کنار هم است. نقطه آغاز تفاوت مفهوم موسیقی در نمایش و موسیقی نیز از اینجا آغاز می‌شود.» 

این هنرمند با بیان این‌که ریتم به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می‌شود، افزود: «به‌واسطه ریتم است که می‌توان یک موضوع درونی مانند نگاه عاشقانه دو نفر را به موضوعی بیرونی تبدیل کرد.» 

به گفته میرمحمدرضایی، هر صدایی که شما به گوش مخاطب می‌رسانید، درواقع «هارمونی» است. قطعاً نگاه کارگردان‌ها نسبت به موسیقی در نمایش‌های یکسان، می‌تواند متفاوت باشد. 

او با بیان این‌که موسیقی شامل دو نوع «آوازی» و «سازی» است، گفت: «در هنر نمایش «آواز» و «ساز» باید تفکیک شوند چراکه در نوع کاربرد و سایر کارکردها با هم تفاوت دارند. ضمن این‌که از هر چهار عنصر موسیقی می‌توان در یک نمایش بی‌کلام بهترین استفاده را برد.»

این هنرمند توضیح داد: «موسیقی می‌تواند بیان‌کننده هویت فردی و یا اجتماعی انسان‌ها باشد. نمونه این موضوع را می‌توان در کاربرد موسیقی «جاز» در میان جامعه سیاه‌پوستان آمریکا دید.» 

میرمحمدرضایی با اشاره به نقش هویت‌سازی موسیقی ادامه داد: «فرهنگ شنیداری موسیقی ملل متفاوت است. ممکن است یک موسیقی در کشوری مناسب و دیگری نامناسب باشد زیرا فرهنگ شنیداری ما متفاوت است.» 

او در مورد این مسئله که باید دید موسیقی ساخته می‌شود تا نمایه محلی یک جامعه یا نمایه جهانی آن را نشان دهد، توضیح داد: «استفاده سلیقه‌ای از موسیقی بومی در فیلم یکی از آسیب‌زننده‌ترین موضوعاتی است که گریبان‌گیر این حوزه است. در انتخاب موسیقی برای یک فیلم باید فرهنگ شنیداری ملل مختلف و همچنین بعد تاریخی آن مدنظر باشد.» 

این مدرس موسیقی گفت: «استفاده از موسیقی‌های متنوع با فرهنگ‌های مختلف در نمایش‌ها باعث ایجاد یک کلاژ ناهماهنگ می‌شود. درواقع این موسیقی‌ها هیچ سنخیتی با هم ندارند و این آسیبی است که به جهت عدم شناخت موسیقی و عناصر آن و یا نبود یک کارشناس موسیقی در کارهای تئاتری ایجاد می‌شود.» 

میرمحمدرضایی افزود: «باید در نظر گرفت که به‌کارگیری موسیقی غیرزنده امکان انعطاف را از آثار نمایشی می‌گیرد. در حقیقت وقتی موسیقی زنده نیست، شما امکان انعطاف را از دست می‌دهید.» 

او با اشاره به نادیده گرفتن اثر سکوت در موسیقی نمایش توضیح داد: «چرا نباید برای ایجاد یک اثر خوب سکوت را لحاظ کنیم؟ متأسفانه ما امکان و توانی را که به‌واسطه سکوت می‌توانیم ایجاد کنیم، با صدا و موسیقی از دست می‌دهیم.» 

این هنرمند با معرفی مثلث زیباشناسی موسیقی، افزود: «در زیباشناسی موسیقی سه موضوع تضاد، تکرار و وحدت مورد اهمیت است. وحدت مهم‌ترین رکن برنامه‌ریزی برای یک اثر نمایشی است و کارگران باید بداند که از موسیقی در نمایش چه می‌خواهد.»  

او توضیح داد: «موسیقی ایراد اثر را می‌پوشاند؛ اما هوشمندانه‌تر این است که ایرادات اثر رفع شود و سپس از موسیقی در بهبود آن استفاده کرد.» 

این آهنگساز در پایان این کارگاه گفت: «موسیقی وظیفه رساندن پیام را بر عهده ندارد ولی به لحاظ جامعه‌شناختی، این هنر در بروز احساسات نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند‌. این موضوعی است که زیرمجموعه رفع نقص موضوعات دراماتیک یک اثر به شمار می‌آید؛ یعنی به‌واسطه موسیقی می‌توان یک نقص دراماتیک را حل کرد. یک مسیر دراماتیک شکل داد و یا به تشدید یک فضای حسی کمک کرد.»

دومین جشنواره بین‌المللی پانتومیم زنجان با مشارکت اداره کل هنرهای نمایشی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان، انجمن هنرهای نمایشی ایران و همراهی نهادهای استانی و دبیری ساسان قجر از 17 تا 20 مهر 1402 در زنجان در حال برگزاری است.